De Bergrede is een van de bekendste teksten uit het Nieuwe Testament. In deze toespraak vat Jezus zijn boodschap samen, een boodschap van liefde en troost, maar vooral ook van hoop en vertrouwen. En zijn woorden zijn nog net zo inspirerend als tweeduizend jaar geleden.
Het is een prachtig beeld dat evangelist Matteüs in een paar zinnen beschrijft: hoe Jezus de berg oploopt, gaat zitten met zijn volgelingen om zich heen, en het woord neemt om hen ‘te onderrichten’. Wat volgt is misschien wel de mooiste en krachtigste toespraak uit de Bijbel: de Bergrede. Het is een boodschap van vrede en zachtheid. Het is dat er geen camera’s bij waren, anders zou je de Bergrede van Jezus misschien nog het best kunnen vergelijken met een hedendaagse TED-talk, toespraken van inspirerende mensen met, zoals de organisatie erachter het noemt, ‘ideas worth spreading’.
Vrede in jezelf
Maar wat is eigenlijk het verhaal van de Bergrede? De Bergrede heeft een heel duidelijke opbouw. Jezus begint met acht Zaligsprekingen. Zalig in de zin van: gelukkig. Gelukkig zijn de mensen die zuiver van hart zijn, zegt hij bijvoorbeeld. Gelukkig zijn de mensen die strijden voor rechtvaardigheid. Want zij zullen beloond worden.
Vervolgens stelt hij zijn volgelingen gerust: hij is niet gekomen om de bestaande wetten uit de bijbelse boeken terzijde te schuiven. Hij wil ze wel opnieuw interpreteren. Het idee van vergelding, zoals in het gezegde ‘oog om oog, tand om tand’, dat kantelt hij naar geweldloosheid. Niet terugslaan, maar de ander je andere wang toekeren. Niet je vijand haten, maar je vijand liefhebben. Van het ‘Gij zult niet doden’ uit de Tien Geboden uit het Oude Testament maakt hij: je mag ook geen gewelddadige gedáchten hebben. De wetten van buitenaf maakt hij tot innerlijke regels: werk eerst aan vrede in jezelf. Dan zal de rest volgen.
Tweeduizend jaar uitleg
Je leven leiden volgens deze regels is niet makkelijk, geeft Jezus vervolgens toe. De grote vraag was en is: hoe moet je die wet van Jezus nu precies opvatten? Als keiharde voorschriften, met God als een soort boeman om je af te straffen als je je er niet aan houdt? Kan. Je kunt ze ook ‘zachter’ interpreteren en dat is iets wat in de huidige tijd vooral gebeurt. Zo zijn er ook duidelijke overeenkomsten tussen de leer van Jezus en de leer van Boeddha. Bijvoorbeeld waar het gaat om de innerlijke vrede, het niet oordelen en de nadruk die Jezus legt op de Weg.
Hoe dat komt? Waarschijnlijk is er iets universeels menselijks dat in verschillende religies naar boven borrelt. Een manier van leven waarvan mensen hebben ontdekt dat het de manier is om gelukkig te worden, een weg naar een vervuld, gelukkig en waardevol leven.
Tijd om te (her)lezen
De spannendste vraag is dan ook de leukste: wat kan de Bergrede nú betekenen, voor ons, in onze tijd? Dit is een tijd vol verwarring, met dreiging van terreur, dodelijke ziekten, van crisis en onzekerheid. Hoe ver kom je met je ‘nederige hart’?
Maar misschien is dit júist wel een tijd om de Bergrede te (her)lezen. Die werd immers geschreven in een periode die nu ook niet direct de vreedzaamste uit de geschiedenis was. Palestina was bezet door de Romeinen, om maar wat te noemen – en daar zaten heus aardige mensen bij, maar ze gooiden ook christenen in een leeuwen kuil en lieten hen levend verscheuren, terwijl de keizer zich op de tribune schaterend op de knieën sloeg.
Lees de Bergrede dan ook als een hart onder de riem. Hou vol! zegt Jezus in deze toespraak. Júist als het moeilijk is. Hou vast aan vriendelijkheid en mededogen, laat je hart spreken. Want uiteindelijk ben jij dan een gelukkig mens en ook al zie je niet meteen resultaat in de wereld om je heen: uiteindelijk zal de vrede zegevieren. Zoals Anselm Grün zo prachtig zegt in zijn boek over de Bergrede: de macht van de mildheid is als water dat de harde steen zacht maakt.
Misschien is dat een beeld dat nog het best past bij de Bergrede nu, in onze tijd. Een steentje dat je opraapt van het strand of uit een rivier, gladgesleten door het water. Een kiezel die je in je jaszak kunt houden, waaromheen je je vingers kunt sluiten om je, op momenten dat je op de proef wordt gesteld, eraan te herinneren wie je bent, als mens – maar misschien nog meer aan de mens die je wilt zijn.
Beeld: fotografie door Harold Pareira, styling en productie door Cyn Ferdinandus
