Het lijkt alsof we tegenwoordig overal een mening over moeten hebben. Maar niet-weten en verwondering leveren juist de mooiste vragen en daarmee inzichten op. Hoe werkt dat in de praktijk? In het boek Socrates op sneakers leert Elke Wiss hoe je dat doet.
‘Antwoorden op existentiële vragen worden ons niet meer zoals vroeger aangereikt door een kerk, de staat of alwetende ouders Je hebt het zelf uit te zoeken, en Google en Wikipedia gaan je daar niet bij helpen. Dan is het handig als je tools hebt waarmee je die vraagstukken te lijf kunt gaan. Mijn tips zijn een soort life skills die je kunt toepassen op je gesprekken met de ander, in je denken over de wereld – wie ben ik, wat heb ik te doen? – en ook op jezelf. Je doorziet er je eigen bullshit wat sneller mee.’
Je hoeft iets niet te weten
‘De eerste stap tot het stellen van goede vragen is jezelf ontslaan van het idee dat je iets zou moeten weten. Als je al weet hoe iets zit, is de noodzaak van een vraag stellen niet zo groot. Pas als je stopt met iets te vinden, ga je vragen stellen.’
Blijf het weten bevragen
‘Het is voor veel mensen ook ingewikkeld om te erkennen dat ze iets niet weten. Daarom hebben we de neiging om ons vast te klampen aan een mening en als we die eenmaal hebben, laten we hem niet snel weer los. De gesprekken die vanuit dit stellige weten ontstaan, verzanden vaak in een uitwisseling van wederzijdse meningen. Zo kom je niet verder. Ik denk dat het belangrijk is om het weten te blijven bevragen. We weten immers doorgaans meer dan wel. En je hoeft echt niet over alles een mening te hebben. Volgens mij komen goede vragen altijd voort uit niet-weten.’
Wees nieuwsgierig en verwonderd
‘Ook uit oprechte nieuwsgierigheid en verwondering komen goede vragen voort. De verwondering gaat waarschijnlijk weer aan de nieuwsgierigheid vooraf: die zorgt dat je nieuwsgierig bent naar de ander. Er moet ergens een vonkje zijn van: hé, wat zeg je daar? Wat bedoel je daarmee? Hoe zit dat precies? Verwondering is in zichzelf al een groot vraagteken. Dat vind ik er zo leuk aan. En als je verwonderd bent, blijf je ook makkelijker weg bij je eigen ik.’
Als je nieuwsgierig bent, ga je voorbij aan het vanzelfsprekende en sta je open voor het onverwachte en verrassende. Door je in het denken van anderen te verdiepen, kun je samen op zoek naar wezenlijke antwoorden
Luister en trap zelf op de rem
‘Wegblijven van wat je zelf vindt, is wel een uitdaging. Er is zelfs een biologische verklaring voor: hersenonderzoek heeft aangetoond dat er tijdens het praten over jezelf in de hersenen dopamine wordt aangemaakt. Die dopamine geeft je een aangenaam gevoel dat te vergelijken is met seks, cocaïne en lekker eten. Het vergt dus best wel discipline om als iemand je iets vertelt, niet meteen te zeggen: o, dat heb ik ook! Of: wat je zegt klopt niet, ik zie het zelf zo… Goed luisteren is óók the art of shutting up, zeg ik vaak. Als je een diepgaand gesprek wilt voeren, moet je op de rem staan en je eerste neigingen bedwingen.’
Zet je empathie op een lager pitje
‘Als mijn beste vriendin huilend op de stoep staat omdat ze verlaten is door haar man, ga ik haar echt niet meteen socratisch bevragen. Dan gaan we wijn drinken en huilen. Maar als je de emotie die zij voelt wilt onderzoeken en kritisch bevragen om daarvan wijzer te worden, zal empathie je niet ver brengen. In dat geval moet je op een ander moment en met haar goedvinden door het ongemak heen, vragen stellen waarvan je misschien denkt: dat kan ik niet vragen, dat is ongepast, dan wordt ze emotioneel. Maar alleen zo kun je de diepte in. Empathie weerhoudt je van het stellen van vragen die nieuw denken oproepen. Als je daarop uit bent moet je analytisch luisteren, hoofd- van bijzaken onderscheiden, tegenspraken aanwijzen, argumentatiefouten opsporen.’
Bij een socratisch gesprek neem je afstand van wat je denkt of voelt door er haal goed naar te kijken en het te bevragen
Goede vragen stellen is een cadeau voor de ander, maar ook voor jezelf
‘Door goede vragen te stellen en aandachtig naar de antwoorden daarop te luisteren, leer je iets over het denken van de ander. En daarmee over de denkstructuur van velen, want het is vaak niet echt uniek wat mensen doen in hun hoofd. Je scherpt er ook je eigen denken mee én de wereld wordt er beter van. Door je echt in het denken van anderen te verdiepen, kun je samen op zoek naar wezenlijke antwoorden. Je komt minder tegenover elkaar, maar meer naast elkaar te staan, en tegenover het probleem. Volgens mij hebben we dat nu hard nodig. Het zou ons helpen bij de grote problemen waarvoor we nu staan.’
Over het boek
In het boek Socrates op sneakers deelt theatermaker en praktisch filosoof Elke Wiss op een toegankelijke manier belangrijke inzichten en tips over de kunst van vragen stellen die je aan het denken zetten, met de antieke Griekse wijsgeer als inspirator. Meer over het boek.
Meer weten?
Het hele interview met Elke Wiss is te lezen in Happinez 3-2022 ‘Kom in je kracht’. Bestel dit nummer nu zonder verzendkosten in onze webshop.
Tekst: Liddie Austin
