Soundscapes, natuurgeluiden, klankschaalbaden: geluid, tonen en muziek hebben invloed op ons brein, op hoe we ons voelen en misschien ook wel hoe we ons ontwikkelen. Op welke gebieden werken geluiden in en hoe kun je daar slim gebruik van maken? Een ontdekkingstocht door het brein.
Een oefening om mee te beginnen: wat is je lievelingsgeluid? Is het de golfslag van de zee tijdens een vakantie aan het strand, het geritsel van herfstblaadjes tijdens een boswandeling, het spinnen van de kat, regendruppels op het doek van de tent, of je favoriete muziek tijdens een live concert? En wat is de ‘soundtrack’ van je dag? De een luistert graag naar deep focus muziek tijdens het studeren, de ander liever naar up-tempo nummers bij het werk of tijdens het hardlopen. Er zijn geluiden waar je vrolijk en energiek van wordt, of juist rustig of slaperig. En er zijn vast ook geluiden waaraan je een hekel hebt. Als je een lijstje maakt van de geluiden in je leven, maakt dat meteen duidelijk hoe verschillend de impact ervan is.
Reis door het brein
Geluiden maken ons blij of verdrietig en soms zijn ze ongemerkt op de achtergrond en besteden we er weinig aandacht aan. Maar hoe verwerken we klanken, tonen en muziek? Welk deel van je brein is erbij betrokken en kun je het zo sturen dat je gelukkig wordt van klanken? We vragen het neurowetenschapper Lara Wierenga, universitair docent aan de Universiteit Leiden en schrijver van ‘Atlas van ons brein’, waarin ze ons met duizelingwekkende vaart en vooral veel plezier (“Ik heb echt álles wat ik wist in dit boek uitgestort”) door alle hoeken en gaatjes van onze hersenen gidst.
Geluidstrillingen
Om te snappen welk pad geluid door je brein aflegt en hoe het komt dat je meteen meebeweegt op het ritme van een liedje dat je kent, is het goed om eerst te kijken naar wat eraan voorafgaat: geluid bestaat uit trillingen. Die geluidstrillingen komen binnen via je oor, waar ze door het trommelvlies worden doorgegeven aan de gehoorbeentjes, die de vibraties weer doorgeven naar een gebied in je binnenoor dat het slakkenhuis heet. Daar bevinden zich op een piepklein oppervlak zo’n 40.000 haarcellen, die de vibraties omzetten in elektrische signalen en doorgeven aan je hersenen. En dan begint de reis door je brein. Zo’n pulsje komt eerst aan in de hersenstam en volgt dan een snelweg omhoog: via de inferieure colliculus (Latijn voor lagere heuvel) naar de thalamus. Lara Wierenga: “De thalamus is het schakelstation. Daar worden alle zintuiglijke ervaringen verwerkt, behalve de reuk. Dat is trouwens de reden waarom je als je slaapt en alle zintuigen zijn uitgeschakeld, wel nog kunt ruiken.”
Online training Intuïtie
- Je intuïtie als tool voor een lichter leven
- Kom in contact met je zesde zintuig
- Video’s en oefeningen inclusief advies van medium Janneke Leber
Verwerking van geluid
Bij geluid schakelt de thalamus de signalen door naar de primaire auditieve hersenschors. Die bevindt zich in de temporale kwab, een hersengebied ruwweg boven je oor. Hier vindt de eerste verwerking van de geluidssignalen plaats. “De bovenste stroom gaat naar de frontale kwab. Dat is de waar-stroom: waar komt het geluid vandaan? Een tweede stroom gaat naar het onderste deel van je hersenen, naar de temporaalkwab en via een bruggetje naar de frontale hersenen. Hier verwerk je wat je hoort: een instrument, een ding, een stem – hier wordt ook spraak verwerkt.”
Flipperkast van signalen
Daarnaast gaat er input naar een gebied dieper in de hersenen, de basale kernen. Daar geeft een beloningscentrum – als het om prettige geluiden gaat – het hormoon dopamine af, waardoor je je fijn gaat voelen. Ondertussen gaat er ook nog een seintje naar het geheugencentrum in de hippocampus (de reden waarom bijvoorbeeld muziek soms levendige herinneringen oproept) én wordt de amygdala actief, het gebied dat zintuiglijke ervaringen aan emoties koppelt: je wordt bang van dreigende klanken, vrolijk als je iemand hoort lachen, verdrietig van droevige muziek of opgewonden van opzwepende klanken. Dit klinkt als een flipperkast van signalen en daar kun je het ook wel mee vergelijken.
Achtergrondruis
Wat het nog complexer maakt (en ervoor zorgt dat je niet horendol wordt van alle geluiden), is dat er tijdens dat hele proces feedback terugkomt naar beneden, waardoor je de input kunt filteren. Hierdoor kun je je aandacht richten. Bijvoorbeeld in een vol café: overal zijn mensen aan het praten, maar je kunt je aandacht richten op jóuw gesprek, en dan vallen de andere geluiden weg in een achtergrondruis. Totdat er ergens een glas op de grond valt, dan kijkt iedereen op. Of tot verderop ineens jouw naam valt – dan spits je ook je oren. “Blijkbaar worden alle hoorbare woorden en hun betekenis dus wel verwerkt in de hogergelegen gebieden van je hersenen, terwijl je je aandacht op je gesprekspartner richt. Dat gebeurt allemaal tegelijkertijd.”
Oefening: soundscapes
De zachte ademhaling van iemand die slaapt, het kraken van de trap als je kind thuiskomt, een tram in de verte, het zachte koeren van een snurkend tortelduifje, lachende collega’s, kibbelende musjes in de dakgoot, het tikken van je keyboard, de ‘ping’ van een e-mail die binnenkomt, kinderstemmen op het schoolplein, iemand die een liedje neuriet, de achtergrondgeluiden van je werk… Of je wakker ligt, op de trein wacht of in de keuken staat: op elk moment van de dag word je omgeven door een uniek geluidslandschap. Sta elke dag een keer bewust stil en luister naar het soundscape van dat moment. Focus bijvoorbeeld eerst op de geluiden dichtbij en zoom dan uit naar geluiden die van ver komen, en andersom.
Geluiden koesteren
Met dat in je achterhoofd zijn er zo veel redenen om je gehoor te koesteren en om meer aandacht te geven aan de geluiden in je leven. ’Voed je zintuigen met mooie dingen’ is een advies uit de ayurveda. Dat geldt ook voor je gehoor. Luister vaker bewust naar de geluiden om je heen. Laat elkaar je favoriete muziek horen tijdens het natafelen. Samen zingen, klapspelletjes doen, concerten bezoeken: doen, doen, doen. Neem wel oordoppen mee bij harde muziek: die 40.000 haarcellen zijn kwetsbaar, en stuk is stuk. En natuurlijk is het belangrijk dat kinderen samen musiceren, maar ga vooral ook zélf weer muziek maken, zeker als je dat als kind al eens hebt gedaan. (Uit onderzoek blijkt dat je het later gemakkelijk weer oppakt.) En koester vooral ook de dagelijkse geluiden. Tip: leg ze vast! Lara Wierenga heeft laatst het schateren van haar tweejarige zoontje opgenomen. “Zo bijzonder om te horen dat hij nu al grapjes begrijpt en zo veel ongeremde lol kan hebben!” Dus luister, bewaar en verzamel ze: de geluidjes van je huis, de stemmen van je ouders, het voorlezen, het lachen, het slapen, het spinnen, het fluiten, het zingen. De zachte, lieve geluidjes waar je gelukkig van wordt.
Dit artikel is ingekort. Het hele artikel lees je in Happinez ‘Omring je met zachtheid’.
