Bij eenzaamheid kunnen we ons allemaal wel wat voorstellen, maar wat ís het eigenlijk? De mooiste omschrijving vind ik die waarin eenzaamheid draait om een onvervulde behoefte.
Zoals honger een teken is dat je te weinig voedsel krijgt, en dorst een teken dat je te weinig drinkt, is een gevoel van eenzaamheid een teken dat je te weinig bevredigende sociale contacten hebt. Immers: mensen zijn sociale wezens, en contact met anderen is voor ons welzijn net zo belangrijk als goed slapen, goed eten en regelmatig bewegen.
De vergelijking is ook mooi omdat het echt gaat over hoe diep eenzaamheid kan ingrijpen in vrijwel alle aspecten van je leven. De Duitse neuroloog Manfred Spitzer publiceerde het boek ‘Eenzaamheid’, waarin hij talloze wetenschappelijke onderzoeken aanhaalt waaruit blijkt dat eenzaamheid niet alleen een ellendig gevoel is, maar ook aantoonbaar slecht is voor je gezondheid. Eenzaamheid vergroot het risico op een hele reeks ziektes, van verkoudheid tot hartinfarcten en kanker – als je er onderzoeks-statistieken op loslaat, is eenzaamheid zo’n beetje de belangrijkste doodsoorzaak (ik wind er hier nog doekjes om, met dat ‘zo’n beetje’, Manfred Spitzer kopt ‘m er keihard in).
Het meest deprimerende nieuws is nog dat gevoelens van eenzaamheid ook nog besmettelijk zijn – net als vrolijkheid, gapen en ander gedrag dat we snel van elkaar overnemen. Je zou van ellende de gordijnen dichttrekken en de rest van het jaar in je bed blijven liggen, met de telefoon uit en een bord boven je kop ‘niet storen’. En dan heb je het hoofdstuk ‘eenzaamheid binnen relaties’ nog niet eens gehad.
Spiraal naar beneden – of juist omhoog
Kortom, ‘Eenzaamheid’ is geen vrolijke lectuur, maar het gaat wel over een belangrijk (en ingrijpend) onderwerp. En het maakt de vraag ‘wat doen we eraan?’ des te nijpender. Want ‘ga gewoon gezellige dingen doen!’ is echt te eenvoudig gedacht. Het lastige met gevoelens van eenzaamheid is namelijk dat je er bijna als vanzelf door in een negatieve spiraal terecht komt. Als je je eenzaam voelt, heb je geen zin in gezellige feestjes. Van een diep gevoel van eenzaamheid word je ook niet vrolijk en extravert (eerder een tikje vijandig en achterdochtig). Kortom, het wordt door gevoelens van eenzaamheid juist lástiger om op anderen af te stappen en iets aan die eenzaamheid te doen. Dus hoe pak je dat dan aan?
Zoals in de traditie van Kaizen, via de weg van de kleine stapjes.
Sociale contacten zijn goed voor je
Laten we het om te beginnen van de positieve kant bekijken. Als eenzaamheid ongezond is, geldt het omgekeerde ook: aandacht voor je sociale contacten, en je verbonden weten met anderen, is góed voor je. ‘Met het oog op de verlenging van het eigen leven is er niks gezonder dan de actieve deelname aan de omgang met andere mensen,’ aldus Manfred Spitzer. Dat klinkt meteen alweer meer als iets dat je wílt, dan als een soort corvee. Kom, we gaan het leven léuker maken! Sociale contacten, da’s een soort superfood voor je ziel!
En ‘klein beginnen’ is in dit geval redelijk eenvoudig. Onderschat bijvoorbeeld niet het belang van de ‘kleine gesprekjes’. ‘De vele dagelijkse, kleine, echte ontmoetingen, meestal met wildvreemden, zijn het sociale bindmiddel dat niet alleen onze eigen levens, maar ook onze samenleving bijeenhoudt.’ Die kleine gesprekjes zitten in de knel, omdat we steeds meer via internet bestellen (dan mis je het menselijk contact bij de kassa) en onze contacten veelal via social media verlopen (qua intermenselijk contact ook niet echt the real thing). Kortom, grijp gewoon elke gelegenheid aan voor een praatje op straat, met vreemden, bij de kassa, bij het uitlaten van de hond. Al is het maar een paar woorden. En al is het maar om de ánder er een plezier mee te doen.
Doe het voor de ánderen
Want dat laatste zou wel eens de sleutel tot het oplossen van eenzaamheid kunnen zijn. Niet teveel bij jezelf stilstaan, maar je aandacht op ánderen richten. Deze drie dingen helpen daarbij.
1. Geven
Geld maakt niet gelukkig. Behalve… als je het weggeeft. Geld weggeven zorgt dat je je verbonden voelt met anderen. Hoevéél geld je weggeeft, maakt daarbij niet uit. Een muntje voor de draaiorgelman of een straatmuzikant, een donatie aan een goed doel, het werkt allemaal. (Benieuwd naar de link tussen geld en geluk? Lees dan ook dit stukje.)
2. Helpen
Behalve geld weggeven, kun je ook tijd weggeven, bijvoorbeeld in de vorm van vrijwilligerswerk (iemand helpen met oversteken werkt ook al). Anderen helpen is echt goed voor je – sterker nog, als je dat regelmatig doet, heeft dat zo’n positief effect op je hele welzijn dat je er lichamelijk jonger van wordt. Manfred Spitzer haalt een aantal wetenschappelijke onderzoeken aan en concludeert: wie vrijwilligerswerk doet, is gemiddeld net zo gezond als iemand die vijf hele jaren jonger is en géén vrijwilligerswerk doet. En de extra contacten en het gevoel ergens bij te horen, je nuttig te maken voor de gemeenschap, het zorgt allemaal dat je je verbonden voelt met de mensen om je heen.
3. Muziek maken, zingen en dansen
Samen zingen in een koor, samen muziek maken, samen dansen: je wordt er gelukkig van, en gevoelens van eenzaamheid verdwijnen als sneeuw voor de zon als je met vijftig mensen tegelijk een canon zingt. Het geldt trouwens ook voor een concert bezoeken (en met de hele zaal tegelijk meezingen), of voor het samen zingen van mantra’s.
Zoek de eenzaamheid op
Maar wat nu als je nu van huis uit een Einzelgänger bent, zo iemand die graag alleen is? Ook dan geldt dat sociale contacten goed voor je zijn. Er is overigens een groot verschil tussen het weldadige alleen zijn (bijvoorbeeld na een hectische dag), het moment voor jezelf, waarin je tot rust komt, en die nare gevoelens van eenzaamheid, die je ook kunt hebben als er anderen bij zijn. Misschien is de ellendigste vorm van eenzaamheid wel de verlatenheid die je voelt te midden van een massa mensen, als je het gevoel hebt dat je met niemand ècht contact hebt.
De eenzaamheid ópzoeken, hoe vreemd dat ook klinkt, kan in dat geval helpen. Maar dan niet in de vorm van ‘in je eentje op de bank televisie kijken’, of een avond lang op sociale media rondklikken (daar word je, dat is ook onderzocht, eerder eenzaam en ongelukkig van). Sowieso werkt ‘in je eentje binnen zitten’ averechts – bij een experiment gingen proefpersonen die in een kamer alleen gelaten werden, zichzelf zelfs lichte elektroshocks toedienen, alles liever dan alleen maar op een stoel te zitten met hun eigen gedachten…
Voor de positieve effecten van ‘alleen zijn’, zijn twee dingen nodig: actie en natuur.
Verbondenheid via de natuur
Kortom: ga iets doen, en doe het buiten. Over de weldadige werking van het bosbaden schreven we al eerder: de natuur is aantoonbaar goed voor je lijf, maar ook kun je je daarna weer beter concentreren. Manfred Spitzer voegt daar nog een element aan toe: buiten actief zijn helpt tegen eenzaamheid.
Dat klinkt tegenstrijdig. Hoe kan iets dat je in je eentje doet, helpen tegen gevoelens van eenzaamheid? Maar zo werkt het dus wel. Zoals je je, te midden van een mensenmassa, oneindig eenzaam kunt voelen, zo is het ook mogelijk om je, juist in je eentje in de natuur, verbonden te voelen met andere mensen.
Immers: je klein voelen tegenover de grootsheid van het heelal als je naar de sterrenhemel kijkt, geïmponeerd zijn door de onmetelijke grootheid van de zee, of je omringd en beschut voelen in een stil bos in de sneeuw, het zijn allemaal momenten waarop je je verbonden voelt met de wereld om je heen. Het zijn ook momenten van verwondering, waarop je je tot in het diepst van je vezels méns kunt voelen. En daar, op dat diepe niveau, daar zijn we allemaal met elkaar verbonden.
Dus ja, in je eentje de natuur in, dat zou wel eens een heel effectief middel kunnen zijn tegen eenzaamheid.
En sámen de natuur in? Nog beter. Misschien even een activiteit aanmaken, op Facebook.
Meer weten?
Manfred Spitzer, ‘Eenzaamheid. De impact van sociaal isolement’ (Atlas Contact).
Meer lezen over eenzaamheid?
Voel je je eenzaam? Deze tips van therapeuten kunnen helpen.
