Zelfs als je lijnrecht tegenover iemand staat, omdat jullie totaal verschillende dingen willen of ergens heel anders over denken, helpt het om te luisteren. Even pas op de plaats maken, je oren openen en proberen je mond dicht te houden.
Lastig, want het verhaal van een ander roept allerlei behoeftes op: je wilt jouw ervaring delen, of juist een advies geven. Met dit stappenplan wordt luisteren gemakkelijker. En het mooiste is: het brengt jullie nader tot elkaar.
Geweldloos luisteren
Vraag een paar mensen of ze goed zijn in luisteren en de meesten zullen toegeven dat echt luisteren moeilijk is, en luisteren naar jezelf al helemaal. Dat we zo’n antwoord geven, is tekenend voor deze tijd. Voor luisteren is aandacht nodig en die kunnen we nauwelijks opbrengen door de hoeveelheid afleiding waarmee we ons omringen. Al hebben opvoeding en cultuur er ook iets mee te maken. Thuis en op school heb je vooral die andere betekenis van luisteren geleerd – gehoorzamen – waardoor luisteren een woord in de sfeer van ‘moeten’ is geworden. Maar wie wel al jong heeft geleerd echt te luisteren naar zichzelf, naar anderen en de natuur, zal daar al vroeg de voordelen van hebben ontdekt.
Tijdens mijn onderzoek ontmoette ik leraren die me ieder andere aspecten van luisteren lieten zien. Die nieuwe vaardigheden brachten me veel, zoals hoe je in verbinding blijft met een ander wanneer je allebei iets anders wilt. Daarvoor is het zogenaamde ‘geweldloos luisteren’ de sleutel. Hieronder vertel ik stapsgewijs wat dat inhoudt.
Stap 1: Bewustzijn
Om vreedzaam met elkaar om te gaan, vooral in moeilijke situaties, is kunnen luisteren het eerste wat nodig is. Maar je openstellen en luisteren naar een ander, wanneer je het liefst zélf gehoord wil worden, is een behoorlijke uitdaging. Klinisch psycholoog Marshall Rosenberg ontdekte een manier van communiceren die je kan helpen aandachtig, compassievol en volledig aanwezig te zijn bij zowel luisteren als spreken. Hij noemde dat Nonviolent Communication, wat in het Nederlands bekend is geworden als Geweldloze Communicatie. Het geeft je de mogelijkheid vrij te kunnen uiten wat je waarneemt in een situatie, eerlijk te zeggen wat je gevoelens daarbij zijn, en te onderzoeken welke behoeftes erachter liggen. Dat is belangrijk, want als je je eigen behoeftes en gevoelens kunt zien en erkennen, kun je ook beter horen wat de gevoelens en behoeftes zijn die achter de soms oordelende woorden van de ander liggen.
Stap 2: Behoeftes
‘Alle behoeftes doen ertoe’, is een van Rosenbergs gevleugelde uitspraken. Het is ook meteen een van de belangrijkste uitgangspunten van Geweldloze Communicatie. Iedereen heeft behoeftes, en ze mogen uitgesproken en gehoord worden. Denk bijvoorbeeld aan geborgenheid, vrede, vrijheid, voedsel, autonomie, authenticiteit, creativiteit, liefde, plezier, humor, waardering, horen en gehoord worden. Elke universele behoefte kan op talloze manieren bevredigd worden. Als je je dat eenmaal realiseert, gaat er een wereld open.
Stap 3: Bevrediging
Stel: je hebt tijd voor jezelf nodig, maar je partner had gedacht een avond met jou door te brengen. Door te luisteren naar elkaar kun je achterhalen welke onderliggende behoeftes er verstopt zitten achter ‘een avond alleen zijn’ en ‘een avond samen’. Hoe kun je ervoor zorgen dat jullie allebei een fijne avond gaan hebben? Het is belangrijk eerst te zien dat conflicten ontstaan doordat twee mensen een andere strategie wensen om een behoefte te vervullen. Conflicten ontstaan niet over de universele basisbehoeftes zelf, omdat je makkelijk kunt erkennen dat iedereen zulke behoeftes heeft. Wat zijn de onderliggende behoeftes in dit voorbeeld, en hoe kunnen die allebei vervuld worden? Zelf spreek je uit dat je onderliggende behoefte rust is, terwijl je partner behoefte heeft aan plezier. Dat de ander een bepaalde behoefte heeft, daar kun je compassie voor voelen, want die behoefte heb je zelf ook op een ander moment. En je gunt het hem of haar van harte dat de behoefte vervuld wordt, toch? Nu ben je er nog niet, want vaak ligt er nog een behoefte áchter een behoefte. De rust die je wenst, gaat je vooral ontspanning geven, ontdek je. Onder je behoefte aan rust ligt dus een diepere behoefte aan ontspanning. En zo bedenk je dat die behoefte eigenlijk ook wel vervuld zou kunnen worden met een gezamenlijke strandwandeling. Voilà, een nieuwe strategie.
Stap 4: Valkuilen
Misschien denk je dat luisteren een activiteit is, dat je iets moet doen. Maar echt luisteren is het tegenovergestelde, dat is luisteren zonder iets te willen ondernemen. Hooguit raad je hardop wat de gevoelens zijn die bij de ander spelen en welke onvervulde behoeftes daarachter schuilgaan. Daarmee help je de ander zijn verhaal volledig te doen. Meer is er niet nodig.
Het effect
Gewelddadig luisteren doen we allemaal dagelijks, en als je erop let, zie je het overal gebeuren. Enkel omdat je niet beter weet en niet geleerd hebt hoe het ook anders kan. Tot vandaag. Want je kunt het patroon nu meteen doorbreken door je te realiseren dat geweldloos luisteren een uitwisseling van compassie is, en jouzelf helpt bij het vervullen van je behoeftes. Het is eigenlijk zo logisch: pas als de ander zich helemaal gehoord voelt, ontstaat bij die ander ruimte om jou vervolgens echt te horen. Die vorm van diep luisteren is bij alle soorten van conflict het halve werk naar herstel van verbinding, en heeft een onmiddellijk helend effect. Simpelweg door echt te luisteren.
Tekst: Cathelijne Esser (bewerkt)
Meer weten?
- Lees De eenvoud van aandacht van Cathelijne Esser
Meer lezen over echt luisteren?
Waarom luisteren zo belangrijk is (en zo moeilijk!), met vijf tips om beter te luisteren.
