Als je slechts één herinnering mag kiezen, welke neem je dan mee naar de eeuwigheid? Het antwoord op deze vraag kan je richting geven in het leven, ontdekt schrijver Catelijne Elzes.
Maandagmiddag. Het is bewolkt. Samen met mijn drie jaar oudere zus zit ik op haar dakterras. Ze heeft een deken om haar dunne lijf geslagen. Ik stel haar vragen. Vragen uit het boek ‘Mam, vertel eens’. Liefdevol en soms geëmotioneerd geeft ze antwoord. Ik schrijf zo snel mogelijk mee. Ik voel de urgentie, ze heeft niet lang meer te leven, hoeveel krijgen we nog op papier? We weten allebei dat haar kinderen deze stukjes tekst nog vaak zullen lezen als zij er niet meer is. Het is eindeloos verdrietig en tegelijkertijd hebben we het fijn samen, daar op het dak. We zijn nog nooit zulke goeie zussen van elkaar geweest. Zij laat mij toe, ik kan er voor haar zijn. Zussengedoe, concurrentie, grote zus/kleine zus, het is allemaal weggevallen. Wat rest, is dierbaarheid.
Betekenisvolle herinneringen
Dat deze tien jaar oude herinnering een tijdje geleden opeens weer zo tastbaar en helder binnenkwam, is te danken aan Jacky van de Goor, leiderschapstrainer en organisatiecoach. Voor mijn boek ‘Van dit boek krijg je nog meer zin in het leven’ was ik op zoek naar zinzoekers. Mensen die net als ik wel een onsje meer zin in hun leven kunnen gebruiken. Iemand wees me op Jacky. Ze houdt zich al jaren bezig met zingeving en promoveerde onlangs bij het Story Lab van Universiteit Twente op een onderzoek naar betekenisvolle herinneringen.
Op een middag bekeek ik haar TedTalk ‘Life in one question’. Hierin vraagt ze de zaal en de kijkers na een minuut of vijf: wat als er een hiernamaals is en al je herinneringen van dit leven worden uitgewist, behalve één? Welke herinnering zou je dan kiezen om mee te nemen naar de eeuwigheid? De radertjes in mijn hoofd beginnen spontaan te draaien. Dakterras, zus, schrijven, liefde, dood. Wow. Die avond stel ik dezelfde vraag tijdens het eten aan mijn gezinsleden. Het wordt een mooi gesprek. Zo waardevol om te horen met welke herinneringen mijn zoons komen. Het zegt veel over hun karakter, wanneer ze zich het prettigst voelen en ook: wat ze belangrijk vinden in het leven.
Wezenlijk
Als ik Jacky van de Goor bel en haar vertel over mijn ervaringen, reageert ze enthousiast. “Het is zo’n krachtige vraag. Ik werd er ook meteen verliefd op.” Ze legt uit dat ze de vraag op het spoor kwam door het zien van de Japanse film ‘After Life’ in 2012. Deze film gaat over een groep mensen die zojuist zijn overleden. Ze komen aan op een plek tussen hemel en aarde, en krijgen een week de tijd om één herinnering uit hun voorbije leven te kiezen. De gekozen herinnering mogen ze meenemen naar de eeuwigheid. In de loop van de film zie je welke ze meenemen en waarom. Jacky: “Nog tijdens het kijken, maakte het verhaal iets in mij wakker. Welke herinnering zou ik meenemen? Ik kwam direct uit bij een ervaring die ik ooit had in India, met kinderen in een sloppenwijk. Al jaren had ik hier niet meer bij stilgestaan. Het ontroerde me meteen weer. Me dit herinneren riep ook vragen op. Wat zegt dit moment? Wat is er zo wezenlijk aan deze herinnering? En wat laat dit moment zien over wie ik ben, wat er werkelijk toe doet?”
Na het zien van de film, begint Jacky de vraag te stellen aan familie en vrienden, maar ook in haar werk als trainer en coach. “Mensen vertelden zulke mooie dingen tegen me. Op een gegeven moment dacht ik: er zit zoveel wijsheid in deze verhalen, daar moet ik onderzoek naar doen. Inmiddels heeft ze honderden herinneringen verzameld. Onder andere van ouderen, studenten, directeuren, daklozen, christenen, moslims en atheïsten. Een groot deel daarvan heeft ze opgenomen in haar boek ‘Je leven in één herinnering – een verrassende zoektocht naar zin’, waarin ze de inzichten uit haar onderzoek op een toegankelijke manier beschrijft. Sinds kort geeft Jacky ook workshops over ‘Je leven in één herinnering’.
Mee naar de eeuwigheid
De herinneringen die mensen kiezen blijken lang niet allemaal groots en meeslepend zijn, zo blijkt uit Jacky’s onderzoek. Zelfs niet eens vrolijk. Zeker, mensen kiezen voor life-events zoals trouwen, een baby krijgen of op wereldreis gaan. Maar velen kiezen ook voor dagelijkse momenten zoals hun kind voorlezen, van het werk komen en je fiets in de schuur zetten of een wandeling in het park.
Jacky: “Er zijn vrolijke herinneringen bij, maar opvallend genoeg gaat de helft juist over sterven, ziekte of een ongeluk. Sommige herinneringen die mensen mee willen nemen, zijn ronduit pijnlijk. Zo vertelde een vader me dat hij de herinnering aan het overlijden van zijn dochtertje mee wilde nemen. Kun je niet beter iets leukers kiezen, dacht ik in eerste instantie. Later begreep ik dat dit moment hem bij de essentie van het leven heeft gebracht: door te voelen wat dood is, voelde hij ook wat het leven is.”
Jacky heeft tijdens haar onderzoek gemerkt hoe belangrijk het is dat je de herinnering met je hart kiest. “Anders komt de ratio ertussen. Dan denken mensen: dit ga ik niet delen hoor, dit is te gewoon, te spannend, te eng. Of: mijn moeder moet erin, mijn kinderen. Nee, dat hoeft allemaal niet. Als het maar een herinnering is die jíj mee wilt nemen naar de eeuwigheid.”
Ankerpunt
Maar hoe brengt het ophalen en kiezen van zo’n herinnering je nou dichter bij het leiden van een zinvol leven? Dat zit ‘m in de verdieping, aldus Jacky. Wanneer je je herinnering hebt gekozen, kun je gaan ontdekken wat deze je wil zeggen. Wat is de kern ervan? Welk verlangen spreekt eruit? Het bijzondere is de driedubbele tijdsdimensie van de vraag: je kiest nu, uit je verleden om mee te nemen naar de toekomst. Waar roept de herinnering je toe op?
Jacky: “Een vrouw die ik sprak koos bijvoorbeeld een jeugdherinnering waarin ze met een groepje kinderen onder begeleiding van hun kindermeisje naar buiten gingen. Terwijl de rest aan het spelen was, viel zij in slaap in het gras. Ze rook het gras, de bloemen en de grond. De herinnering riep haar op om zich vaker over te geven, om niet alles te plannen maar ruimte te maken voor spontane dingen, om te spelen. Als je gras ziet en je wilt erin liggen, doe dat dan.
Een andere vrouw koos het zondagochtendontbijt met haar gezin. Het was een heel ritueel, met eitjes koken, broodjes afbakken, muziek aan. De wereld was op dat moment klein. Even alleen met z’n vieren, niks van buitenaf. Ze kon het zorgen loslaten. En in dat loslaten ervoer ze verbinding met haar gezin. Dát is wat ze als moeder altijd had willen creëren. Daar wilde ze wel meer van.” De herinnering die je kiest, brengt je in verbinding met iets wat voor jou van groot belang is. Het is een ankerpunt. Er zit iets van richting geven in. Daarmee kun je bijvoorbeeld beter je prioriteiten bepalen. Jacky: “Uit mijn onderzoek blijkt dat mensen vaak uitkomen op momenten van intimiteit, verbinding en overgave. Verwondering speelt ook een grote rol.”
Richtingaanwijzer
Wanneer ik zelf op die manier naar mijn dakterrasherinnering kijk, kan ik daar wel uit opmaken waar ik meer van wil. Ik vind het – net als veel mensen – ontzettend fijn om iets voor iemand te kunnen betekenen. Dan voel ik dat ik ertoe doe. Maar door mijn gesprek met Jacky realiseer ik me nog iets. Het feit dat ik die spaarzame uren met mijn zus heb besteed aan het invullen van een herinneringsboek voor haar kinderen, is net zo goed een richtingaanwijzer. Natuurlijk, ik hou van schrijven, dat wist ik al, maar door het ophalen van deze herinnering, realiseerde ik me dat ik ook erg van jongeren houd. Dat ik graag iets zinvols wil bijdragen aan hun levens, ook als het geen familie is. Dankzij dit inzicht heb ik me inmiddels aangemeld als studieloopbaanbegeleider bij de hogeschool waar ik lesgeef. Daarnaast heb ik mijn huis opengesteld voor een student die een beetje aan het vereenzamen was door corona. Ze komt nu eens per week bij ons eten en spelletjes doen. Gezellig voor haar én voor ons.
Geslaagde missie
Om me nog wat verder te verdiepen in de materie, besluit ik een online workshop te volgen bij Jacky. Op een middag zitten we met z’n achten gezellig op Zoom en spreken we via een korte meditatie ons geheugen aan. Gek genoeg dringt zich opeens een heel andere herinnering aan me op; het moment dat ik als student voor een prikbord met keuzevakken stond en spontaan een jongen aansprak. Een voor mijn doen tamelijk avontuurlijke actie die uiteindelijk leidde tot een lange liefdesrelatie.
Wanneer ik met een andere deelnemer bespreek wat deze herinnering tegen me wil zeggen, komen we uit op: wees je dappere zelf, doe, durf, gá! Beide herinneringen samen zijn een mooie combinatie van wat de Finse filosoof Frank Martela omschrijft als de twee pijlers voor een betekenisvol leven: je verbinden met de ander én met jezelf. Jacky van de Goor voegt daar nog aan toe, in navolging van de Joodse godsdienstfilosoof Martin Buber: “Je verbinden met jezelf, via de ander.” Mijn missie is in elk geval geslaagd: ik weet iets beter waar ik zin in mijn leven kan zoeken en vinden. Nu nog even kijken welke herinnering ik straks daadwerkelijk meeneem naar de eeuwigheid…
Tekst: Catelijne Elzes
Dit artikel is ingekort en komt uit Happinez ‘Vind je richting‘.
Meer lezen over betekenisvol leven?
Ontdek de kracht van jouw levensverhaal.
