Zelfafwijzing, schuld of schaamte kunnen zich als pijnlijke plekken opslaan in je lichaam. Waar je een ander misschien wel kunt vergeven, is het met mededogen naar jezelf kijken vaak een stuk lastiger. Compassie is de eerste stap. Het troost je ziel en maakt krachtig.
Ik zit op de behandeltafel bij de acupuncturist. Hij onderzoekt me voor hij naalden zal zetten in mijn vastzittende onderrug. Met zachte vingers raakt hij plotseling een pijnlijke plek aan op mijn schouderblad. Precies aan de achterkant van mijn hart. “En wat zit hier dan?” vraagt hij. Alsof hij een knop indrukt wellen de tranen op. Het liefst zou ik van de tafel springen en me erachter verschuilen. Maar er valt niets te verschuilen en de tranen stromen nu over mijn wangen. Schaamte voel ik, heel veel schaamte. Voor alles wat ik verkeerd deed, voor alles wat ik niet kon, niet was, nooit zal zijn. Hij laat me even bijkomen en kijkt me dan vaderlijk aan. “Heb je er wel eens over nagedacht om jezelf te vergeven?”
Verdriet omarmen
Nadat mijn man een paar jaar eerder een affaire had, leerde ik wat vergeving is. Hoe moeilijk het is. En uiteindelijk hoe bevrijdend het is. Voor jezelf in de eerste plaats. Want om samen verder te kunnen, leerde ik mijn man te vergeven voor zijn verraad. Om naast de woede ook weer liefde te kunnen voelen. Om te omarmen dat we mensen zijn en fouten mogen maken, hoe pijnlijk ook. En later, toen ik me verteerd voelde door wrok, leerde ik om zijn minnares te vergeven. Het was niet makkelijk.
Om te vergeven – niet vergeten of goedpraten – is het nodig om de menselijkheid van de ander te erkennen. Om niet langer iemand te willen zijn die haat en woede in zich draagt. Om de liefde voor jezelf te kiezen boven alles, en daarmee voor de ander. Desmond Tutu verwoordde het als volgt: ‘Vergeving is zo moeilijk omdat het over verdriet en dood gaat. Gezien de duistere angsten die we voelen als we verlies ervaren, is niets genereuzer en liefdevoller dan de bereidheid om verdriet te omarmen en om te vergeven. Vergeven worden is geliefd zijn.’
Pijn in mijn lichaam
En toen ik iedereen vergeven had en alles weer normaal leek te worden, kreeg ik pijn in mijn lichaam. Pijn in mijn benen, in mijn nek, in mijn rug, in mijn bindweefsel en buik. Uren lag ik in bad om mezelf te ontdooien en ik ging van behandelaar naar behandelaar. Tot de acupuncturist de knop indrukte. Ik had geleerd dat vergeving gaat over de ander die iets misdaan heeft en daarvoor vergeven wil worden. Of andersom, als je iets hebt gedaan waarvoor je vergeving vraagt. Maar wat was blijven liggen, was de vergeving van mezelf. Er zat het gevoel dat ook ik schuld had – aan de dingen die in mijn leven waren gebeurd en zo pijnlijk waren. En die schuld ging gepaard met een diep gevoel van schaamte.
Schuld en schaamte
Hoe vaak geven we onszelf niet de schuld van wat er gebeurt in het leven? Van dat wat er misgaat, van de dingen die foutlopen of verkeerd uitpakken? Van jongs af aan wordt je geleerd dat je zelf verantwoordelijkheid draagt voor jouw leven, dat het leven maakbaar is en dat het dus aan jou ligt als het niet uitpakt zoals je wilt. En hoewel er een hele beweging opstaat die mislukking omarmt als waardevolle les, zitten die overtuigingen er vaak diep ingebakken, met veel schaamte als gevolg.
Schuld en schaamte gaan hier hand in hand. Ze kunnen hetzelfde voelen – in beide gevallen voel je je slecht over jezelf. Maar je voelt je schuldig over iets wat je wel of niet hebt gedaan en als je je schaamt, voel je je slecht over wie je bent. Schuld kun je zien als de teleurstelling in jezelf als je je eigen grenzen of moraal hebt geschonden. Het kan gezond zijn om je schuldig te voelen; het kan het begin zijn van harmonieuzere relaties en gezonder gedrag. Het kan je leren om dingen een volgende keer anders aan te pakken.
Jezelf omarmen
Schaamte kun je ook ervaren als een teleurstelling in jezelf, maar zonder dat je iets verkeerd hebt gedaan. Je schaamt je voor wie of wat je (niet) bent. Vaak wordt dit getriggerd door een gevoel van opvallen of anders zijn, niet in de laatste plaats door alle ideaalbeelden waardoor je wordt omringd. Door schaamte bewust te ervaren en te onderzoeken, kun je ook leren om jezelf helemaal te omarmen zoals je bent en zo je eigenwaarde herstellen.
En mijn eigenwaarde was precies wat er zo was aangetast. Blijkbaar was ik helemaal niet goed zoals ik was, anders was mijn man niet verliefd geworden op een ander. De schaamte kroop diep. Het ging niet alleen om mij, maar ook om het stigma van de bedrogen vrouw: zielig, ontredderd, alleen, hulpeloos. Het was ook een culturele schaamte die ik droeg. Blijkbaar was er heel veel mis met mij. En al probeerde ik mezelf steeds opnieuw rede in te praten, het geloof dat ik blijkbaar niet zoveel waard was, was diep gaan zitten. En al die zelfafwijzing had ik opgeslagen in die pijnlijke plekken in mijn lichaam en daar, aan de achterkant van mijn hart. Omdat ik mezelf nog niet vergeven had. En nu, met deze simpele, zachte aanraking, leek het alsof hij Pandora’s doos had geopend. Alle gevoelens en gedachten die zo zelfondermijnend waren geweest, kwamen een voor een bovendrijven.
Eerste stap in zelfvergeving
Compassie is het tegengif bij schuld en schaamte en de eerste stap in zelfvergeving. Mededogen voor wie je toen was, wie je nu bent, het toelaten van het idee dat dingen gebeuren, dat ze mogen gebeuren en niet altijd direct iets zeggen over hoe goed of slecht jij bent. Soms willen je gevoelens je juist laten zien wie je bent in je kracht, maar ben je al in zelfverwijt vervallen voor je die les kunt leren.
Schaamte en schuld nemen vaak de plek in van verdriet. Het verdriet om de ontrouw van mijn man uitte zich naar hem toe in razende woede, en naar mezelf in schaamte. Nu alle spoken uit het verleden naar boven kwamen, merkte ik dat wat er echt gevoeld wilde worden niet schaamte, maar diep verdriet was. Door de schaamte over de ervaring was het ongeheeld gebleven. En nadat ik dat inzag, kwamen er allerlei andere ervaringen naar boven waarvoor ik me enorm schaamde, ook uit mijn jeugd of op het gebied van werk, terwijl de emotie die eronder lag onverwerkte pijn was.
Tekst: Sarah Domogala. Dit is een ingekort artikel. Het hele artikel lees je in Happinez ‘De schoonheid van eenvoud’. Bestel dit nummer nu zonder verzendkosten in de Happinez webshop.
