Het vraagt veel moed om in de donkerste dagen het licht te blijven zien. Om niet te verdwalen in het labyrint van je geest. Dominique Haijtema komt erachter waarom adviezen geven geen enkele zin heeft. En dat woorden en aanwezigheid werkelijk kunnen helen.
Het stormt. De lucht is donkergrijs. Het is niet voor te stellen dat de zon zich ooit weer laat zien. Eten proef ik niet, muziek komt niet verder dan mijn oren. Ik begrijp niet hoe ik ooit zorgeloos een dag in stapte – vol verwachting, benieuwd naar wat er komen ging. Hoe de wereld mijn beste vriend was. Ik sta op en dat is meteen de grootste prestatie van de dag. En wat heeft het voor zin om wakker te worden? Dan herinner ik me de uitspraak van Albert Camus: ‘Uiteindelijk vergt het meer moed om te leven dan jezelf van het leven te beroven.’
Slingers zoeken
Depressie heeft niet altijd een duidelijke oorzaak en kan iedereen overkomen: de bankdirecteur, de collega met het perfect geföhnde haar, een Facebook-vriend die alsmaar krampachtig in de camera grijnst.
Ik heb een hekel aan mijn lichaam dat niet doet wat ik wil. Mijn tanden poets ik het liefst in het donker. Ik herken mezelf niet meer in de spiegel. Kon ik maar uit dit lichaam stappen, al was het maar voor een paar uur. En dat hoofd dat maar door blijft ratelen over alles wat niet klopt en anders moet: Wie denk je dat je bent? Er zijn mensen met echte problemen en jij bakt ze helemaal zelf. Ga wat doen met je leven. Zoek die slingers!
Tijdens de yogales probeer ik tot rust te komen. De zachte stem van de yogaleraar klinkt als het geschreeuw van een commando: ‘Ontspannen. Nu!’ Als ik nog langer naar die panfluitmuziek moet luisteren, gooi ik de muziekinstallatie uit het raam.
In de wachtstand
Geluk is een onbetaalbaar luxeartikel – ik wil nu alleen de afwezigheid van pijn, een vakantie van de storm in mijn hoofd. En het geloof dat de sleutel ergens te vinden is. Dat ík nog ergens te vinden ben. Als ik maar hard genoeg zoek.
Ik sta in een soort wachtstand. Dan zie ik het boek ‘Redenen om te blijven leven’ van Matt Haig. Hij schrijft over zijn depressie: ‘Je loopt rond met je hoofd in de fik en niemand kan de vlammen zien. Je bent zo bang om gestoord over te komen dat je op slot gaat en er niet over praat. Terwijl juist woorden ons met anderen verbinden.’
Haig benadrukt dat de depressie ons leugens vertelt die we vooral niet moeten geloven. Dat je niets waard bent. Dat je iedereen tot last bent.
Een ziekte van eenzaamheid
In de vroege ochtend van een van de donkerste dagen zie ik online een lezing van de Amerikaanse bestsellerauteur Andrew Solomon. Ook hij is ervaringsdeskundige. Het lastige met depressieve mensen is volgens hem dat ze liefde en aandacht nodig hebben, maar dat ze juist door hun gedrag anderen op afstand houden – ze kunnen zichzelf niet eens verdragen.
Depressie is vooral een ziekte van eenzaamheid, aldus Solomon. En daar hebben miljoenen mensen last van. Alleen hebben we het daar nauwelijks over. De schaamte is groot. Op social media zie je ook weinig mislukte of ongelukkige mensen. ‘Vrouwen krijgen door topmodellen een slecht gevoel over hun lichaam, maar social media geven mensen een slecht gevoel over hun hele leven’, zegt hij tijdens het interview dat ik een paar weken later met hem heb.
Geen adviezen geven
Hij zit aan de antidepressiva om de dagen door te komen. Maar wat hem op de dieptepunten werkelijk op de been hield was onvoorwaardelijke liefde. Zijn vader belde hem elke dag. En gaf vooral geen adviezen wat hij anders en beter moest doen. ‘Wij denken ten onrechte dat alles maakbaar is. Maar depressie is een ziekte van de geest, het is niet iets dat je even snel kunt repareren als een gebroken espressokopje.’
We zijn geneigd anderen te willen helpen en bedoelen het goed als we adviezen geven als ‘ga hardlopen’ of ‘het is mooi weer. Ga lekker naar buiten.’ Alleen helpt het niet. Het maakt het zelfs erger dan het al is.
Het vereist tijd en geduld om dichtbij iemand te blijven die lijdt. Maar het grootste cadeau dat je kunt geven is je aanwezigheid. Je hoeft niets te doen. Je kunt het niet oplossen.
Kiezen voor betekenis
Andrew Solomon leerde van de talloze brieven die hij ontvangt dat we er voor kunnen kiezen om betekenis te geven aan hetgeen ons overkomt. Dat is alleen niet gemakkelijk. Zingeving is niet iets wat standaard bij tegenslag wordt geleverd. Het is juist de ervaren zinloosheid van het leven die moedeloos maakt.
Wees moedig. Hou vol. Blijf ademen. Sta op. Je bent niet alleen.
Het leven heeft misschien geen happy-end. Maar het is wel de moeite waard. Matt Haig beschrijft het mooi: ‘Onze geest heeft zijn eigen afweersysteem. Jij bent nu midden in de storm. Ook de storm geeft het op gegeven moment op. Je hoofd is een sterrenstelsel. Het is nu meer donker dan licht. Maar het licht maakt het wel de moeite waard. Zelfs als het compleet donker is. Besef dat het leven niet stil staat. Tijd is ruimte. Jij beweegt. Wacht op de sterren. Jij zult weer plezier ervaren die deze pijn evenaart. Het leven wacht op je.’
