Vriendschap kent vele gezichten: van vage kennis tot diepste zielsverwant. Maar wat al deze soorten vrienden met elkaar delen: ze geven jou de kans om te groeien.
Vriendschap, echte vriendschap, betekent misschien wel dat je elkaar geen buikpijn bezorgt. Je velt geen harde oordelen. Je accepteert de ander precies zoals hij of zij is, die hoeft van jou niet te veranderen. Dat is helemaal niet zo vanzelfsprekend. Echte vriendschap is dan ook een kostbaar goed, maar vrijwel iedereen kent het en kan erover meepraten. Vriendschap hoort bij de mens, het is iets diep en fundamenteel menselijks.
Een zone zonder gevaar
Wil Derkse, hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en lekenbenedictijn, schreef het mooie boek ‘Over vriendschap’. Een vriend van hem, filosoof Cornelis Verhoeven, zei: ‘Vriendschap is een zone zonder gevaar.’ Voor de duidelijkheid voegt Derkse eraan toe dat het niet gaat om gevaar van buitenaf: dat kan vriendschap juist doen opbloeien, zoals soldaten die hechte kameraden worden in de strijd of lotgenoten van een ernstige ziekte die elkaar ondersteunen.
Maar een zone zonder gevaar betekent dat je geen moreel oordeel velt over elkaar. Dat je elkaar accepteert en liefhebt zoals je bent. Dit soort vriendschap kan bijna ongemerkt groeien.
Het leuke van Derkse’s boek is dat hij de definitie van vriend op alle soorten mensen van toepassing acht. Echtgenoten kunnen elkaars beste vriend worden. Ouders en volwassen kinderen kunnen vrienden zijn. De voorwaarden zijn steeds dezelfde: de vriendschap is een zone zonder gevaar, omdat je elkaar accepteert zoals je bent.
De drie niveau’s van vriendschap
Volgens de filosoof Aristoteles bestaan er drie niveaus van vriendschap.
Niveau 1
Het eerste niveau is dat van het nut: dat zijn de handige ‘vriendjes’ aan wie je iets hebt en voor wie je zelf ook iets kunt betekenen. De mensen die je belt als je iets nodig hebt: een oppas, een timmerman, een baantje, wat dan ook. Daar is niets mis mee, zeker niet als het wederzijds is en iedereen van goede wil is: je wisselt nuttige tips en informatie uit.
Niveau 2
Op het tweede niveau gaat het om gezamenlijk genieten: samen muziek maken of luisteren bijvoorbeeld, samen winkelen, samen naar de film. Ook de vrienden van een bridgeclub of een sportvereniging staan op dit niveau. De persoonlijke, emotionele band is hier al sterker dan op het eerste niveau. Deze vrienden in deze ‘categorie’ lijken vaak op elkaar – soort zoekt soort.
Vooral bij vrouwen is dat vaak grappig duidelijk. Er lopen dikwijls koppels vrouwen over straat bij wie je in één oogopslag ziet dat het vriendinnen zijn: ze zien er vrijwel hetzelfde uit. Ze dragen bijna dezelfde kleren, schoenen, tassen en hebben vrijwel een identiek kapsel. De veiligheid bestaat er hier voor een groot deel uit dat je elkaar bevestigt in hoe je zelf bent. Je beïnvloedt elkaar onbewust en past je aan elkaar aan.
Op dit niveau is de vriendschap min of meer afhankelijk van die wederzijdse beïnvloeding: als een van de vrienden zich ineens heel anders gaat gedragen, kan de vriendschap kapotgaan. Maar als de vrienden de verschillen kunnen accepteren en toch om elkaar blijven geven, kan de vriendschap ook overgaan naar een hoger stadium.
Niveau 3
Er is nog een hoger niveau van vriendschap en dan gaat het volgens Aristoteles ‘nergens om’. Die contacten kunnen af en toe best nuttig zijn en zullen zeker dikwijls aangenaam zijn, maar dat is niet de diepste kern. Die is eigenlijk niet in woorden uit te drukken. Je geeft om elkaar, gewoon omdat je om elkaar geeft.
Zoals de Franse filosoof Montaigne zei over zijn beste vriend: ‘Omdat hij het was, omdat ik het was.’ Volgens Aristoteles heeft iemand die nooit zo’n soort vriendschap heeft ervaren, eigenlijk geen menselijk leven geleid.
Samen spiritueel groeien
‘Nergens om’ noemt Aristoteles het, maar ik denk dat er wel degelijk een soort doel in zulke vriendschappen zit, namelijk samen spiritueel groeien. Juist als je niet precies hetzelfde bent, werkt dat. Als je van iemand houdt die anders is dan jijzelf en die ook niet van plan is, of in staat is, zichzelf aan te passen aan jouw smaak, en je blijft van die persoon houden, dan moet je je hart wel wijder open zetten. En zo’n wijdopen hart is het spirituele doel van het leven.
Juist vrienden die anders zijn dan jezelf en van wie je toch houdt, kunnen dit effect teweegbrengen. Je hart rekt steeds meer op, er komt steeds meer ruimte voor alles wat anders, onwennig en vreemd is. Dat is het spirituele aspect van vriendschap: je wordt er een groter mens van. Je raakt je vooroordelen kwijt en krijgt meer innerlijke ruimte. ‘Vriendschap is liefde zonder vleugels,’ zei de romantische dichter Lord Byron. Het is liefde zonder fantasie, zonder overspannen verwachtingen, die met beide voeten op de grond blijft.
Meer Happinez?
- Omgaan met verlies: zo bied je troost
- Waarom een ommetje maken zo fijn is
- Ben jij emotioneel afhankelijk? Zo stop je ermee
