Het staat vaak op de spirituele bucketlist: een vipassana-retraite. Wat is er eigenlijk zo bijzonder aan?
1. Vipassana is een meditatietechniek
Een eeuwenoude techniek die de Boeddha al zou hebben onderwezen. In het Pali, de taal die de Boeddha gesproken zou hebben, betekent ‘vi’ dieper, op een speciale manier en ‘passana’ zien. Vipassana betekent ‘op een diepere manier kijken’. Het wordt vaak vertaald als ‘inzichtsmeditatie’. Je krijgt inzicht vanuit aandachtig-zijn. Oftewel: je bent je voortdurend bewust van wat er hier en nu is. Van je lichaam, je ademhaling, je gedachten, je gevoelens of emoties. Of van iets wat je hoort, ziet, voelt, ruikt of proeft.
Vipassana verschilt van bijvoorbeeld concentratie-meditatie waarbij je je geest (de hele tijd) op één ding richt, zoals een mantra, een kleur of kaarsvlam. Vipassana heeft wel een concentratie-factor in zich, maar uiteindelijk gaat het om het observeren van alles wat zich aandient. De inzichten die je kunt opdoen tijdens vipassana zijn uiteenlopend. Je kunt inzicht krijgen in je gedachtenpatronen, wat je drijft, wat je tegenhoudt, dat waartoe je geneigd bent, dat wat je uit de weg gaat. Vipassana is ook een belangrijke bron van mindfulness.
2. Er zijn meer dan vijftig methodes
Vipassana-meditatie wordt over de hele wereld beoefend en er zijn veel verschillende methodes – net als bijvoorbeeld bij yoga. Ze grijpen allemaal terug op de woorden van de Boeddha, maar geven daar elk een (iets) ander accent aan. De twee belangrijkste technieken die we in het Westen kennen zijn die van U Ba Khin (Birma, 1899-1971) en Mahasi Sayadaw (Birma, 1904-1982).
De U Ba Khin-methode is vooral bekend geworden door de in 2013 overleden leermeester Goenka en noemen ze ook wel de Goenka-methode. Bij Goenka mediteer je zittend, je focust op je lichaam en je sensaties, gedachten en geluiden laat je voor wat ze zijn.
Bij Mahasi wisselen zit- en loopmeditaties zich af, is er aandacht voor de adem in je buik, maar krijgen ook gedachten en geluiden aandacht. Dagelijkse activiteiten zoals tandenpoetsen en je handen wassen worden eveneens meegenomen.
Een methode in opkomst is die van de nog levende Birmese monnik Ashin Tejaniya. Zijn aanpak is wat vrijer en minder systematisch dan die van Goenka en Mahasi. Je focust minder en kiest niet zozeer een meditatieobject, maar let op het bewustzijn zelf en erkent wat zich aandient, op een ontspannen en natuurlijke manier. Uiteindelijk gaat het allemaal om met een open houding gewaar te zijn. Tejaniya hanteert ook geen vaste meditatie-uren, want dan kan het zijn dat je alleen maar bezig bent met ‘het uur vol te maken’.
3. De ene retraite is de andere niet
Vipassana-stilteretraites zijn er in allerlei soorten en maten. Je hebt stilte-dagen, -weekenden, 5-daagse trainingen, 10-daagse trainingen. Gevorderden kunnen zelfs 6 weken, 3 maanden of nog langer in retraite. Niet alleen de lengte, ook de praktische invulling is verschillend. Bij de ene retraite zit je acht uur te mediteren op een dag, bij de andere ‘slechts’ vier. Bij de ene moet je altijd in de groepszaal verschijnen, bij de andere mag je ook in afzondering mediteren. Op sommige retraites oefen je houdingen, doe je aan yoga, ga je naar buiten en heb je groepsgesprekken over de oefeningen, bij andere ben je echt helemaal stil, behalve als je met je leraar spreekt. Ook is er verschil in de hoeveelheid aandacht voor het ontwikkelen van compassie, mededogen en liefde.
Een retraite die in het Westen veel wordt beoefend, is de 10-daagse-stilteretaite in de Goenka traditie. Deze heeft een strakke regelmaat. Om vier uur ’s morgens sta je op. Dan ga je twee uur mediteren in de gemeenschappelijke zaal of op je eigen kamer. Daarna heb je ontbijt en rustpauze, vervolgens ga je weer mediteren. Dan weer een maaltijd, rustpauze en gelegenheid tot vragenstellen aan je leraar. ‘s Middags weer mediteren, ’s avonds luisteren naar een lezing van Goenka (hij leeft niet meer maar alles is opgenomen), nog een groepsmeditatie, gelegenheid tot vragenstellen en om 21.30 uur naar bed. Avondeten doe je eigenlijk niet, het blijft bij theedrinken met een hapje erbij.
Meer lezen?
In Happinez ‘Stil in mij’ lees je nog 4 andere inzichten over vipassana. Is het bijvoorbeeld geschikt voor iedereen?
