Wist je dat bomen, net als andere planten, pijn kunnen voelen? Ook hebben ze een geheugen waarin ze herinneringen opslaan. Als ze worden aangevallen, kunnen ze in actie komen – er zijn bomen die hun vruchten bitterder maken om schadelijke insecten te verjagen. En ze waarschuwen elkaar, scheiden stoffen af om andere bomen te attenderen op dreigend gevaar. Dit is de kracht van bomen.
Bomen kunnen ook zien. Dat ze licht en donker kunnen onderscheiden was al langer bekend. Maar nu staat ook vast dat er planten zijn die kleuren en vormen kunnen zien. Er is een klimplant in Zuid-Amerika waarvan het blad de vorm en kleur aanneemt van de plant waar hij tegenaan groeit. Toen de klimplant op een plastic plant werd gezet, deed hij hetzelfde. Hiermee werd uitgesloten dat de transformatie geschiedt op basis van chemische stoffen, en bewezen dat de plant wel moet kunnen zien.
Hartslag
Of bomen kunnen communiceren met mensen is nog altijd een mysterie. Als er sprake is van elektrische velden die elkaar kunnen beïnvloeden (als een boom omhelsd wordt bijvoorbeeld), gebeurt dit bij bomen oneindig veel langzamer, zo langzaam dat je het niet waarneemt. Hetzelfde geldt voor de ‘hartslag’ van bomen. Wat bloed doet voor ons, doet water voor de boom: het wordt door het hele ‘lichaam’ heen gepompt. Wetenschappers ontdekten dat van verschillende bomen de takken om de drie tot vier uur soms wel tien centimeter lager gaan hangen. In de tijd daarna gaan ze weer omhoog. Tegelijkertijd krimpt de diameter van de stam een fractie, en later dijt die weer uit. Dit zou kunnen betekenen dat het water omhoog en omlaag wordt gestuwd.
Bomen in de spirituele wereld
Al vele eeuwen spelen bomen een prominente rol in de wereld van religie, spiritualiteit en rituelen. Neem de boom van Goed en Kwaad in de Bijbel. Yggdrassil, de levensboom uit de Noorse mythologie. Of de bodhiboom, waaronder Siddharta Gautama verlicht raakte. Ook de Germaanse oppergod Wodan werd in een eik vereerd.
Op veel plekken waar nu kapellen staan, stonden vroeger bomen die vereerd werden, vertelt Wohlleben. Dat gebeurde expres, om de ‘heidenen’ naar het christendom te lokken toen dat de overhand kreeg. “Vlak bij mijn huis is zo’n kapel. Bij de bouw zijn duizenden religieuze voorwerpen gevonden die tot een jaar of 800 nog gebruikt werden.”
Voor zover hij weet vinden georganiseerde boomvereringen niet meer plaats, althans, niet in de westerse wereld. “Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat mensen niet hun eigen individuele rituelen hebben.” Wel zijn er nog steeds allerlei boomgerelateerde volksgebruiken. Zo wordt een boom op Cyprus vol doeken gehangen waarvan geloofd wordt dat ze oogkwalen genezen. In het Italiaanse Basilicata trouwen elk jaar twee bomen met elkaar. En er zijn natuurlijk paasvuren. Ook planten mensen nog altijd bomen om bijzondere gebeurtenissen te markeren, zoals een geboorte of een overlijden.
Bomen werken samen
Dat is misschien wel wat boswachter Peter Wohlleben in al die jaren het meest fascineerde, tot op de dag van vandaag. “Elk bos is een perfect evenwichtig sociaal ecosysteem.” Alleen samen, zegt hij, kunnen bomen voor verkoeling zorgen en regenwolken maken. “Als je, bijvoorbeeld in Nederland, niets zou doen en de bossen hun gang laat gaan, zou de temperatuur tot tien graden kunnen zakken. Er zou ook meer regen komen. Dat zou dus wonderen doen voor de klimaatopwarming.”
Samenwerking is de sleutel. De evolutietheorie, zegt Wohlleben, wordt vaak geïnterpreteerd als een soort kapitalisme, waarbij de sterkste overleeft. “Maar in werkelijkheid gaat de winst naar degene die het best samenwerkt.” Samenwerken, verzorgen – het zijn heel menselijke termen, critici verwijten Wohlleben weleens antropomorfisme, dat hij over mensen en planten praat alsof het mensen zijn. Hij vindt dat onzin, hij legt het bewust in normale woorden uit zodat de leek het kan begrijpen. En, even eerlijk, zoals hij het vertelt kun je ze bijna níet zien als mensen. Als ideale mensen, om precies te zijn. Want bomen doen niet aan wedijveren of concurreren met elkaar. Ze zijn niet jaloers als de buurman grotere bladeren heeft, stelen niet elkaars licht, maar steunen elkaar juist, zorgen goed voor hun soortgenoten, zowel jong als oud en waarschuwen hen als er gevaar is.
Dit artikel komt uit Happinez ‘Jezelf zijn’.
Tekst: Karin Sitalsing
Meer lezen over bomen?
Dit kan een bosbad voor je doen.
