Soms zíe je het gewoon gebeuren: ik stond ernaast en zag een rankje van de pompoenplant tegen het dak van mijn schuurtje aangroeien. Nog een halve centimeter en já, contact!
Mijn idee was dat die pompoen het dak op zou groeien, maar toen ik een kwartier later terugkwam, had de plant dat afdakje weer losgelaten en groeide in de richting van een boomtak ernaast. Zou dat worteltje de ruwe dakbedekking soms niet fijn gevonden hebben? Werd dat dak te warm in de zon om overheen te groeien?
De intelligentie van planten
Normaal ben ik niet zo bezig met de emoties van het tuingroen, maar als je ‘Briljant groen. Over de intelligentie van planten’ aan het lezen bent, ontkom je er bijna niet aan. ‘Intelligentie, het zál,’ dacht ik aanvankelijk, maar de Italiaanse onderzoeker Stefano Mancuso en wetenschapsjournaliste Alessandra Viola leggen fijntjes uit dat het maar net is wat je verstaat onder intelligentie. Planten hebben misschien geen brein (dat zou ook niet handig zijn voor een levend wezen dat niet weg kan rennen voor prooidieren, één hap en je bent dood) maar ze registreren wel degelijk wat er in hun omgeving gebeurt en ze reageren daar ook op. Ze gebruiken daarvoor allerlei functies en eigenschappen die je kunt vergelijken met onze zintuigen:
- Planten groeien heel doelgericht naar het licht, en bloemen gaan bijvoorbeeld open overdag en sluiten zich ’s avonds. Ze reageren op licht en donker, wat je kunt opvatten als een vorm van zien.
- Planten hebben tastzin – zie mijn pompoenplant en andere klimplanten, die met ranken hun omgeving aftasten op zoek naar houvast. Maar vleesetende plantjes voelen bijvoorbeeld ook het verschil tussen een waterdruppel en een insect, en bepalen op basis daarvan of ze hun bloem dichtklappen of niet.
- Planten hebben geen oren, maar registreren wel trillingen via de grond. Afhankelijk van het soort geluid groeien wortels ernaartoe of ervan af.
- Planten- en boomwortels ‘proeven’ waar er voedingsstoffen of mineralen in de bodem zitten, en vormen dan meer wortels.
- Planten communiceren met insecten via geuren en scheiden stoffen af waarmee ze andere planten waarschuwen voor stress door bijvoorbeeld schadelijke insecten of schimmels (er zijn planten die vervolgens hun bladeren bijvoorbeeld onverteerbaar maken voor het insect).
Al dit soort zaken, daarnaar doen ze onderzoek in het International Laboratory of Plant Neurobiology (onderdeel van de Universiteit van Florence), waar Stefano Mancuso leiding aan geeft.
De hoofdrolspelers van het leven op aarde
Het is jammer dat planten meestal zo langzaam bewegen dat wij het meestal niet waarnemen. Daarom beschouwen wij planten als het doofstomme, roerloze meubilair van onze wereld (zoals Michael Pollan schrijft in het voorwoord), in plaats van als de hoofdrolspelers van het leven op aarde. Ik zag een TedTalk waarin Stefano Marcuso een timelapse video liet zien van piepjonge zonnebloemen in een potje, en zo versneld afgespeeld zag je pas hoe vrolijk ze heen en weer wiegden. ‘Ze zijn aan het spelen,’ legde Marcuso uit.
Ach gossie.
Enfin, dat is dus allemaal heel fijn, maar je loopt toch anders je tuin in. Seinen mijn margrieten nu angstig naar elkaar dat ik eraan kom met mijn bloemenschaar? Neemt de walnoot het mij nog steeds kwalijk dat ik laatst een tak heb afgezaagd die in de weg hing? Zouden de radijsjes al wéten dat ze straks onder het mes gaan?!?
Ik draaf door. Planten hebben geen brein, ze kunnen mijn gedachten niet lezen. Maar dat ik nu iets meer begrijp van hun wereld, vind ik een verrijking.
De pompoenplanten groeien intussen rustig door. Een dun rankje gaat tastend langs een boomtak, op zoek naar een punt om zich vast te hechten, op zoek naar een zonniger plekje.Verwondering begint in je achtertuin.
Meer weten?
- Stefano Mancuso en Alessandra Viola, Briljant groen. De intelligentie van planten (uitgeverij Cossee).
- Bekijk hier de TedXtalk van Stafeno Mancuso
